Aktualnie w Polsce jest około 130 000 organizacji pozarządowych. Działalności pożytku publicznego, które nie są nastawione na zysk mogą mieć jednak różne formy. Z czego do najpopularniejszych zaliczamy stowarzyszenie rejestrowe oraz fundację. Pomimo tego, że cel takich organizacji może być podobny, przyglądając się kwestiom formalnym, zauważymy sporo różnic. Jakich?
Na czym polega różnica między stowarzyszeniem a fundacją?
Stowarzyszenie rejestrowe i fundacja to swojego rodzaju symbol chęci niesienia pomocy przez społeczeństwo. Obywatele mogą powołać organizację pozarządową do prowadzenia działalności społecznej, publicznej lub edukacyjnej. Natomiast jeśli zagłębimy się w temat bardziej, zauważymy, że fundacja i stowarzyszenie rejestrowe się od siebie różnią. Są wybierane do nieco innych celów i posiadają odbiegły od siebie profil.
Stowarzyszenia znacznie częściej możemy spotkać na wsiach i w miejscowościach do 200 000 mieszkańców. Działają z reguły w sporcie i wspierają lokalny rozwój.
Zazwyczaj stowarzyszenia utrzymują kontakty z urzędem miasta, starostwem powiatowym oraz lokalną społecznością, a także często korzystają ze środków finansowych pochodzących od samorządów. Działalność stowarzyszeń opiera się przede wszystkim na pracy społecznej członków i wolontariuszy, a wynagrodzenia za pracę są wypłacane sporadycznie lub wcale.
Fundacje częściej funkcjonują w większych miastach i wyróżnia je działalność na szeroką skalę – obejmującą całą Polskę, a niekiedy także arenę międzynarodową. Zazwyczaj skupiają się na obszarach takich jak ochrona zdrowia, sztuka, kultura i edukacja.
Czerpią one środki finansowe z różnorodnych źródeł, takich jak fundusze unijne, wsparcie krajowych i międzynarodowych organizacji pozarządowych, zbiórki publiczne oraz darowizny od osób indywidualnych. Dodatkowo fundacje zatrudniają pracowników, jednocześnie angażując wolontariuszy do realizacji swoich celów.
Jakie są rodzaje stowarzyszeń?
Przede wszystkim warto wiedzieć, że rozróżniamy kilka typów stowarzyszeń. Może być to stowarzyszenie rejestrowe lub zwykłe. Czym się różnią?
Czym jest stowarzyszenie rejestrowe?
Stowarzyszenie to zaraz obok fundacji najczęściej spotykana forma organizacji pozarządowej. Celem stowarzyszenia jest łączenie osób, które realizują wspólne zamiary i mają wspólne zainteresowania. Tym samym wybór branż, w których działalności pożytku publicznego zamierzają się poruszać, jest wyjątkowo szeroki.
Zwykle stowarzyszenie rejestrowe dokłada wszelkich starań, by spopularyzować albo rozwijać pewien obszar lub pomysł, poprzez współpracę z większą ilością osób. Interesy zbiorowe członków stowarzyszenia mogą być reprezentowane wobec organów władzy. Oznacza to, że stowarzyszenia mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych. Jednak jak wygląda to od strony formalnej?
Jak doprowadzić do założenia stowarzyszenia?
Z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego stowarzyszenie rejestrowe uzyskuje osobowość prawną. Wraz z nią nabywa także zdolność sądową i procesową, co oznacza, że może podejmować czynności procesowe za pośrednictwem swoich organów lub osób upoważnionych do działania w jego imieniu.
Zgodnie z § ust. 5 ustawy o stowarzyszeniach do wojewody należy nadzór wyłącznie nad stowarzyszneniami samorządu terytorialnego. Nad pozostałymi stowarzyszeniami nadzór pełni starosta.
Jak zostać wpisanym do członków stowarzyszenia?
Aby móc oficjalnie zostać wpisanym do listy członków stowarzyszenia, trzeba spełnić kilka wymogów, które zostały opisane w ustawie Prawa o stowarzyszeniach.
Między innymi są to:
- posiadanie polskiego obywatelstwa,
- pełna zdolność do czynności prawnych
- korzystanie z pełni praw publicznych.
Jednak zgodnie z art. 4 ustawy o stowarzyszeniach, cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania w Polsce również mogą się zrzeszać w stowarzyszeniach. A Ci, którzy go nie mają, mogą do nich przystępować jeżeli statut to przewiduje.
Co ciekawe, osoby w wieku pomiędzy 16 a 18 lat również mogą należeć do stowarzyszeń, kandydować w wyborach do organów oraz w nich głosować, ale w składzie zarządu stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych.
Za to małoletni poniżej 16. roku życia mogą należeć do stowarzyszeń na zasadach określonych w ich statutach, ale bez prawa udziału w głosowaniu na walnych zebraniach członków oraz bez korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia.
Ponadto warto pamiętać, że założenie stowarzyszenia jest możliwe, jeśli zbierze się co najmniej 7 osób, wybierających komitet założycielski albo władze stowarzyszenia oraz uchwalą statut stowarzyszenia.
Czym jest statut stowarzyszenia?
Statut stowarzyszenia jest zbiorem ważnych informacji na jego temat. Musi się w nim znaleźć informacja na temat:
- nazwy,
- terenu działań,
- siedziby,
- celów i sposobów ich realizacji,
- prawa i obowiązków członków,
- sposobu nabywania i utraty członkostwa,
- przyczyny utraty członkostwa,
- sposobu reprezentowania stowarzyszenia,
- warunków ważności uchwał władz stowarzyszenia,
- sposobu uzyskiwania środków finansowych i ustanawiania składek członkowskich,
- zasad dokonywania zmian statutu,
- ewentualnej możliwości otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją,
- władz stowarzyszenia oraz trybu dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencji,
- sposobu rozwiązania stowarzyszenia.
Organizacja wewnętrzna stowarzyszenia
Najwyższą władzą jest walne zebranie członków stowarzyszenia. Jeśli statut nie określa właściwości władz stowarzyszenia, podejmowanie uchwał należy do tego organu.
Natomiast może on przewidywać zebranie delegatów lub zastąpienie walnego zebrania członków zebraniem delegatów, jeżeli liczba członków przekroczy określoną w statucie wielkość. Wówczas to właśnie statut określa zasady wyborów i czas trwania kadencji delegatów.
W takiej organizacji obowiązuje organ kontroli wewnętrznej. Zarząd stowarzyszenia musi złożyć wniosek o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego. Warto dodać, że powołanie zarządu również jest obowiązkowe.
Stowarzyszenie zwykłe
Stowarzyszenie zwykłe bardzo przypomina rejestrowe. Z tym, że jest jego uproszczoną wersją i nie posiada osobowości prawnej. Pomimo tego, że nie posiada osobowości prawnej, może we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Z kolei celem stowarzyszenia zwykłego jest najczęściej to samo, co przy rejestrowym.
Zgodnie z art. 40 ustawy o stowarzyszeniach odpowiedziałność własnym majątkiem członków powstaje dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku stowarzyszenia okaz
Na czym polega stowarzyszenie zwykłe?
Założeniem stowarzyszenia zwykłego jest sytuacja, w której co najmniej 3 osoby uchwalają regulamin działalności, który określa przede wszytskim:
- nazwę,
- cel,
- teren i środki działania,
- siedzibę stowarzyszenia,
- przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo zarząd,
- zasady, według których dokonuje się zmian regulaminu działalności pożytku publicznego,
- sposób nabycia i utraty członkostwa,
- sposób rozwiązania stowarzyszenia.
A w sytuacji, gdy organizacje pozarządowe zamierzają posiadać zarząd, muszą się także znaleźć informacje o trybie wyboru i uzupełnienia składu, potrzebnych kompetencjach, warunkach ważności uchwał oraz sposobie reprezentowania.
Z kolei organ kontroli wewnętrznej, określa się tryb wyboru, kompetencje i sposób uzupełnienia składu.
Natomiast oba organy mogą funkcjonować jednocześnie, posiadają zupełnie inne kompetencje.
Wniosek o wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych prowadzonej przez organ kontroli wewnętrznej
Wniosek o wpis do ewidencji składa się do organu nadzorującego właściwego ze względu na siedzibę.
Należy dołączyć do niego regulamin działalności, listę założycieli stowarzyszenia zwykłego, dane przedstawiciela oraz dane członków organu kontrolnego (jeśli został powołany). Dobrze jest wiedzieć, że jeśli wniosek o wpis składa zarząd, podpisują go wszyscy członkowie zarządu.
Reprezentacja stowarzyszenia zwykłego
Za reprezentowanie stowarzyszenia zwykłego odpowiada przedstawiciel albo zarząd. Podejmowane czynności, które wykraczają poza zakres zwykłego zarządu, wymagają uprzedniej zgody wszystkich członków oraz (zgodnie z art. 41a ust. 2 ustawy zarząd również obliguje do uzyskania pełnomocnictwa, jeśli czynności przekraczają zakres zwykłego zarządu) udzielenia przez nich pełnomocnictwa do ich dokonania.
Wymogi przekształcenia formy stowarzyszenia
Jeżeli stowarzyszenie zwykłe posiada minimum 7 członków, może przekształcić się w stowarzyszenie rejestrowe po uzyskaniu zgody wszystkich jego członków. Taka zgoda musi mieć formę uchwały i zawierać nazwę, siedzibę, powołanie władz stowarzyszenia, przyjęcie statutu stowarzyszenia i sprawozdanie finansowe.
Która forma jest lepsza – stowarzyszenie rejestrowe czy zwykłe?
Wybór między stowarzyszeniem rejestrowym a zwykłym zależy od planowanego zakresu działalności oraz możliwości organizacyjnych.
Jeśli zdecydujemy się na stowarzyszenie zwykłe, musimy pamiętać, że za ewentualne długi organizacji odpowiadają wszyscy członkowie swoim majątkiem osobistym. Natomiast w przypadku stowarzyszenia rejestrowego odpowiedzialność za długi ogranicza się do majątku samej organizacji.
Z drugiej strony, stowarzyszenie rejestrowe wymaga większej liczby członków – do jego założenia potrzebnych jest co najmniej 7 osób, podczas gdy stowarzyszenie zwykłe można założyć już przy udziale 3 osób.
Czym jest fundacja?
Fundacje i stowarzyszenie rejestrowe mają na celu działanie na rzecz społeczeństwa. Jednak fundacja różni się tym, że ustanawia ją fundator w celu realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej.
Fundacje zajmują się pozyskiwaniem funduszy na wyznaczone przez siebie cele oraz promocją edukowania i niesieniem pomocy.
Co jest podstawą działania fundacji?
Podstawą fundacji jest akt fundacyjny fundatora lub ten, który przygotowuje rada fundacji. Osoby, które mają siedzibę w Polsce mogą złożyć oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji w formie aktu notarialnego i wskazać cel powołania fundacji oraz majątek fundacji przeznaczony na jego realizację.
Jak założyć fundację?
- Aby założyć fundację, należy wskazać numer CREWAN aktu fundacyjnego oraz oświadczenie o wskazaniu ministra właściwego ze względu na cele fundacji.
- Ponadto potrzebne jest ustalenie wysokości funduszu założycielskiego i ustanowienie aktu fundacyjnego.
- Fundacje mają obowiązek złożyć na formularzu rejestracyjnym NIP-8 do odpowiedniego urzędu skarbowego w ciągu 21 dni od dnia wpisania ich do Krajowego Rejestru Sądowego.
- Dodatkowo można wystąpić z wnioskiem w Krajowym Rejestrze Sądowym i uzyskać status organizacji pożytku publicznego.
Czy są inne formy niż stowarzyszenia i fundacje?
Czy fundacje i stowarzyszenia to jedyny wybór? Oczywiście, że nie! Poza nimi istnieją także inne formy działalności, takie jak grupy nieformalne, kluby sportowe, komitety społeczne, rady rodziców czy ochotnicze straże pożarne. Każda z tych form ma swoją specyfikę i jest dostosowana do różnych potrzeb oraz celów, dlatego warto dokładnie przeanalizować, która z nich najlepiej odpowiada Twoim celom. Więcej na ten temat przeczytasz w naszym artykule: Czym jest trzeci sektor?
