Organizacje pozarządowe stanowią ważną część naszego społeczeństwa. Organizują one liczne akcje charytatywne po to, by wspierać tych, którzy najbardziej potrzebują pomocy. Do jednych z najpopularniejszych form działalności non profit należą fundacje. Tylko jak one działają?
Czym jest fundacja?
Fundacja to jeden z najpopularniejszych rodzajów organizacji non profit. Zostaje ona ustanowiona po to, by realizować cele społecznie lub gospodarczo użyteczne. Najczęściej podejmuje się projektów związanych z takimi obszarami jak ochrona środowiska, zdrowia, rozwój gospodarki, nauki, oświaty oraz pomoc społeczna.
Fundacje często różnią się od innych form organizacji pozarządowych skalą, w jakiej prowadzą swoje projekty. Z reguły obejmują one cały kraj, a nawet i są realizowane na arenie międzynarodowej, podczas gdy, chociażby stowarzyszenia robią to dla lokalnej społeczności, choć im również zdarza się działać na większą skalę.
Co warto wiedzieć, zanim założymy fundację?
Jeżeli już chcemy zacząć udzielać pomocy społecznej, warto przemyśleć kilka kwestii i zastanowić się, która z form organizacji NGO będzie dla nas odpowiednia. Rodzajów jest wiele, a mimo to fundacje stanowią jedne z najczęściej wybieranych. A więc o czym należy pamiętać, zanim jeszcze podejmiemy ostateczną decyzję?
Przede wszystkim warto odpowiedzieć sobie na pytanie, jaki mamy pomysł na swoje działania? Przy fundacjach istotne jest to, że zakres działalności musi mieścić się w obszarze celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. A więc oznacza to, że musi być zgodny z interesami Rzeczypospolitej Polskiej.
Następnie należy przemyśleć kwestię kapitału, który pozwoliłby nam na prowadzenie działalności fundacji. Jeśli nie ma go zbyt wiele, warto zastanowić się nad kwestią dodatkowego pozyskiwania środków. Bardzo często organizacje pozarządowe decydują się na prowadzenie działalności gospodarczej. Mimo to istnieją wokół tego pewne regulacje. Fundacje prowadzące działalność gospodarczą mogą pobierać opłaty na przykład z tytułu sprzedaży swoich produktów czy świadczonych usług. Tylko że dochód musi zostać finalnie przeznaczony na realizację swoich celów statutowych (w innym wypadku fundacja będzie zobligowana do zapłaty podatku CIT). Ponadto działalność gospodarcza musi mieć charakter poboczny. Raczej jest ona dodatkiem, a nie głównym obszarem zainteresowań.
Poza tym należy zebrać zespół do utworzenia fundacji. Potrzebne są tutaj minimum dwie osoby, aby była to fundacja wieloosobowa. Natomiast jeżeli nie mamy takiej możliwości, pozostaje też opcja założenia fundacji jednoosobowej.
Czym różni się fundacja od innych organizacji pozarządowych?
Fundacja zdecydowanie różni się od innych działalności NGO. Najważniejszymi cechami, które je od siebie oddzielają, są cele fundacji oraz sposób jej organizacji. Jest tak, ponieważ ustawa o fundacjach jest dość elastyczna i wiele kwestii, o których wspominamy w statucie, możemy ująć tak, jak nam to odpowiada najbardziej.
Dobrze jest zaznaczyć, że fundacja ma charakter non profit. Oznacza to, że powstaje, by realizować cele społecznie lub gospodarczo użyteczne. Jednak nawet tutaj różnią się one od między innymi stowarzyszeń. One także mają cele społeczne, ale nie muszą być one społecznie lub gospodarczo użyteczne. Zwykle dotykają tematów, które obejmują jedynie niewielką grupę osób – jak na przykład mieszkańców jednego osiedla.
Poza tym, majątek fundacji jest oddzielny od majątku jej fundatorów. Co więcej, działalność jest finansowana właśnie z niego, a więc zazwyczaj ma ona długoterminowy charakter.
Ciekawą kwestią jest też sama organizacja fundacji. Z racji, że jest ona podmiotem bardzo elastycznym, można dopasować jej struktury organizacyjne zgodnie z naszymi potrzebami. Dodatkowo, nie ma ona charakteru zrzeszeniowego. Tym samym nie można być jej członkiem.
Jak działa fundacja – zarząd fundacji
Zgodnie z ustawą o fundacjach zarząd fundacji kieruje jej działalnością oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Mówi o tym art. 10. Oznacza to, że do głównych obowiązków zarządu fundacji należy między innymi zatrudnianie pracowników, zdobywanie środków na dalsze realizowanie celów fundacji oraz rozwój organizacji.
Ważne jest też zbudowanie przemyślanej struktury organizacyjnej. Chociaż panuje tutaj dość spora swoboda, jest tutaj jeden obowiązkowy organ, a jest to zarząd. Natomiast nie oznacza to, że nie może być tutaj więcej elementów. Wszystkie informacje na ten temat powinny znajdować się w statucie fundacji. To właśnie ten dokument precyzuje, jakie organy zostają powołane i z czym są powiązane oraz kto będzie je wybierał i w jaki sposób. Dlatego też ważne jest określenie tego jeszcze przed założeniem fundacji.
Zdarza się też tak, że niekiedy struktura będzie wynikała z osobnych warunków. Na przykład jeżeli chcemy, by fundacja osiągnęła status organizacji pożytku publicznego, obowiązkowy będzie organ kontrolny. Z kolei, gdy mówimy o mianie przedsiębiorstwa społecznego, konieczny okaże się organ konsultacyjno-doradczy.
Do tego statut fundacji powinien określać rolę fundatora. Jego rola może skończyć się na założeniu fundacji, ale nie znaczy to, że nie może on dalej brać udziału w życiu organizacji pozarządowej.
Skąd fundacje pozyskują pieniądze?
Zanim dokonamy jeszcze rejestracji fundacji, warto zastanowić się też nad tym, w jaki sposób w przyszłości będziemy pozyskiwać pieniądze na realizację celów. W rzeczywistości sposobów może być naprawdę wiele. Do tych bardziej powszechnych należą na przykład darowizny, które można otrzymać zarówno od osób fizycznych, jak i osób prawnych. Mogą mieć formę gotówki, rzeczy, nieruchomości, papierów wartościowych i innych rodzajów majątku.
Poza tym warto wspomnieć też o dotacjach od innych instytucji. Fundacje mogą starać się o nie od rządu, samorządów czy przedsiębiorstw. Z reguły dotyczą działalności pożytku publicznego.
Pozostałymi formami zbierania pieniędzy jest przychód z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, zbiórki publiczne, loterie fantowe, przychód z działalności pożytku publicznego oraz 1,5% podatku dochodowego, jeżeli fundacja ma status organizacji pożytku publicznego.
Jakie warunki musi spełniać fundacja?
Aby działalność fundacji była zgodna z prawem, musi ona spełniać kilka warunków. Można je pogrupować na te związane z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, czyli ustaw, a głównie ustawy o fundacjach. Wynika z tego między innymi to, że:
- nie można powołać fundacji, która będzie zajmowała się tylko i wyłącznie działalnością gospodarczą,
- trzeba składać coroczne sprawozdanie merytoryczne do właściwego ministra,
- należy prowadzić pełne księgi rachunkowe,
- trzeba zgłaszać aktualizację danych.
Ponadto warto pamiętać o przestrzeganiu zasad dotyczących nie tylko samych fundacji, ale też wszystkich podmiotów. Chodzi tu o RODO, prawa autorskie, wpis do CRBR czy obowiązki związane z zatrudnieniem pracowników.
Statut fundacji
Dokładne zasady działania fundacji muszą zostać opisane w jej statucie. Znajdują się w nim wszystkie informacje na temat tego, kto się czym zajmuje, jakie są cele fundacji i dane o samej organizacji.
Podatki i obciążenia, które muszą płacić fundacje
Co ciekawe, podatki mogą różnić się między organizacjami. Wszystko będzie tu zależeć od sposobu działania fundacji. Tym samym do opłacenia może być podatek dochodowy od osób fizycznych, VAT jeśli prowadzi się działalność gospodarczą oraz składki ZUS i podatek PIT. Jednak te ostatnie muszą być opłacane jedynie wtedy, gdy zatrudniamy kogoś na umowę o pracę lub zlecenie.
Jak założyć fundację i zgłosić ją do Krajowego Rejestru Sądowego?
Cały proces rejestracji fundacji kończy się na wysłaniu odpowiedniego wniosku i przekazaniu go do Krajowego Rejestru Sądowego.
W tym celu składa się wniosek KRS-W20, a zgłoszenie członków zarządu i organu kontrolnego odbywa się poprzez formularz KRS-WK. Dodatkowo jeżeli fundacja chce prowadzić obok działalność gospodarczą, potrzebny będzie też KRS-WM. Można wypełnić je zarówno w wersji papierowej, jak i elektronicznie. Po rejestracji podmiotu w KRS, warto zgłosić członków ciał kolegialnych w organizacji w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych, gdyż niedopełnienie wskazanego obowiązku, grozi sankcjami finansowymi.
