Organizacje pozarządowe zazwyczaj powstają, by nieść charytatywną pomoc i realizować swoją misję. Czy to jednak oznacza, że stowarzyszenia nie mogą zarabiać własnych pieniędzy i przynosić zysku? Niekoniecznie – mogą, ale pod pewnymi warunkami. W takim razie, w jaki sposób organizacje pozarządowe mogą pobierać opłaty?
Czy stowarzyszenie może prowadzić działalność ekonomiczną?
Co do zasady, stowarzyszenie jest organizacją o celach niezarobkowych. Nie wyklucza to jednak prowadzenia przez stowarzyszenie działalności gospodarczej. Stowarzyszenie może prowadzić działalność zarobkową zarówno w formach organizacyjnie wyodrębnionych (np. spółki, spółdzielnie), jak też bezpośrednio (w formie niewyodrębnionej). W pierwszym przypadku w obrocie występują odrębne od stowarzyszenia podmioty, np. spółki handlowe, w których stowarzyszenie ma udziały i akcje. W wypadku działalności niewyodrębnionej w obrocie występuje samo stowarzyszenie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, prowadzenie przez stowarzyszenie działalności gospodarczej jest możliwe tylko wtedy, gdy zezwala na to statut.
Zatem majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz ofiarności publicznej. Prawo o stowarzyszeniach dopuszcza również możność uzyskania przez tego typu zrzeszenia rejestracji jako organizacja pożytku publicznego, a także jako przedsiębiorca, którego zyski przeznaczane mogą być tylko na realizowanie celów stowarzyszenia. Dlatego tak istotna jest świadomość tego, na jakich zasadach działa trzeci sektor.
Ponadto stowarzyszenie może prowadzić odpłatną działalności pożytku publicznego. Z tym, że nie może ona przynosić zysku bezpośrednio założycielom – cały przychód musi być przeznaczony wyłącznie na realizację swojej misji określonej w statucie.
Co więcej, jeśli stowarzyszenie podejmuje się odpłatnej działalności pożytku publicznego, to uzyskane środki muszą być przeznaczone na realizację celów ze statutu. Natomiast w przypadku działalności gospodarczej organizacja może osiągać nadwyżkę finansową, ale nie może jej przeznaczać na wynagrodzenia dla członków – musi ją inwestować w realizację celów statutowych.
Na czym polega prowadzenie działalności ekonomicznej przez stowarzyszenie?
Ale na czym tak właściwie polega prowadzenie działalności ekonomicznej w przypadku stowarzyszenia? Przepisy prawa zakazują tworzenia stowarzyszeń, których cele są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. Zgodnie z ustawą o stowarzyszeniach zakazane jest, aby stowarzyszenie powołane było dla celu zarobkowego. Zatem celem stowarzyszenia nie może być prowadzenie działalności gospodarczej, jednak to nie oznacza, że stowarzyszenie nie może takiej działalności prowadzić. Może prowadzić działalność gospodarczą, jednakże dochód z niej powinien być przeznaczony na realizację działań statutowych i nie może być przeznaczony do podziału pomiędzy jego członków. Innymi słowy prowadzenie działalności gospodarczej, stanowi podrzędną funkcję i służy pozyskiwaniu środków do realizacji celów statutowych.
Prowadzenie działalności gospodarczej przez stowarzyszenie
Do działalności gospodarczej prowadzonej przez stowarzyszenia stosuje się przede wszystkim przepisy ustawy o prawie przedsiębiorców, zgodnie z którą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Stowarzyszenie prowadzące działalność gospodarczą uznane będzie zatem za przedsiębiorcę.
Aby stowarzyszenie mogło prowadzić działalność gospodarczą, odpowiednie zapisy muszą znaleźć się w statucie stowarzyszenia. W przeciwnym razie konieczna będzie jego korekta. Warto też pamiętać, że działalność gospodarcza nie może być głównym celem stowarzyszenia – ustawą o stowarzyszeniach zakazuje, aby stowarzyszenie powołane było dla celu zarobkowego. Biznes pełni więc rolę narzędzia wspierającego działalność organizacji pozarządowej i powinien pozostawać w odpowiednich proporcjach względem jej celów statutowych. Dobrze mieć też na uwadze, że po wpisie stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego w kategorii „innych podmiotów”, podobnie jak związki wyznaniowe czy fundacje, ma ona prawo do prowadzenia działalności gospodarczej tak samo, jak wszyscy inni przedsiębiorcy. Gwarantuje to ustawa o prawie przedsiębiorców.
Zarobkowy charakter działalności pozarządowej nie zmienia faktu, że cały przychód powinien służyć do realizacji działań statutowych. W chwili obecnej przyjmuje się, że przedmiot działalności wcale nie musi być zbieżny z działalnością statutową. Ale znaczenie ma jej wielkość i przeznaczenie pozyskanych środków właśnie w ten sposób. Przekroczenie racjonalnego zakresu prowadzenia działalności gospodarczej niesie za sobą pewne ryzyko. Działanie sprzeczne z prawem, statutem lub celami stowarzyszenia może doprowadzić nawet do zawieszenia zarządu i wyznaczenia zarządcy przymusowego.
Działalność pożytku publicznego
Ciekawą alternatywą dla działalności gospodarczej jest działalność użytku publicznego. Ale należy być świadomym tego, że wiąże się to z koniecznością spełnienia określonych wymagań. Chociażby zakres działań takiej działalności jest ograniczony do katalogu zadań pożytku publicznego, które zostały wymienione w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Są to między innymi:
- pomoc społeczna,
- wspieranie systemu pieczy zastępczej,
- turystyka i krajoznawstwo,
- ekologia,
- ochrona zwierząt.
Więc nie każdy cel w statucie fundacji będzie odpowiadał za cel pożytku publicznego. Ponadto przychody z tytułu prowadzonej działalności mogą być przeznaczone wyłącznie z powrotem na ten sam cel. Limity są obecne także, jeśli chodzi o wysokość opłat za usługi, które nie mogą przekraczać poniesionych z tytułu ich świadczenia kosztów.
Działalność gospodarcza
Stowarzyszenia, a nawet i fundacje mogą zarabiać pieniądze, między innymi prowadząc jednocześnie działalność gospodarczą. Można ją założyć, ale tylko, jeżeli płynące z niej zyski będą przeznaczane na działalność statutową. Oznacza to, że środki muszą być przekazywane na realizowanie głównych celów, dla których dana organizacja pozarządowa powstała (są one zapisane w jej dokumentach). Warto również sprawdzić, jak działa organizacja non profit w Polsce.
Tym samym działalność gospodarcza nie może dominować działalności statutowej danej organizacji, ani przewyższyć kosztów poniesionych. Ma jedynie pomagać w pozyskiwaniu zysków na spełnianie swoich zadań.
Czym różni się działalność pożytku publicznego od działalności gospodarczej?
W takim razie, która forma jest lepsza? Działalność pożytku publicznego czy działalność gospodarcza? Żeby odpowiedzieć na to pytanie, należy wybrać, co wydaje się dla nas bardziej odpowiednie.
Do głównych różnic pomiędzy nimi należy między innymi to, że działalność gospodarcza jest nastawiona na zysk. Podczas gdy w działalności odpłatnej pożytku publicznego nie ma na to miejsca. Przychody muszą pokrywać koszty realizacji celów stowarzyszenia pozarządowego lub przynajmniej jej części. Dodatkowo działalność gospodarcza może być prowadzona praktycznie w każdym zakresie, a odpłatna działalność pożytku publicznego ma pewne ograniczenia. Musi być prowadzona w sferze działań publicznych. W kwestii limitów to właśnie działalność gospodarcza pozostawia więcej wolności. Dotyczy to na przykład wielkości wynagrodzeń dla pracowników. Z kolei w działalności pożytku publicznego maksimum wynagrodzenia osoby fizycznej zatrudnionej to trzykrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego.
Natomiast w działalności gospodarczej nie wolno korzystać z pomocy wolontariuszy. Przeprowadzanie działań organizacji pozarządowej mogą wspierać jedynie zatrudnieni pracownicy. Inaczej wygląda to już w działalności pożytku publicznego, gdzie można ubiegać się o taką pomoc.
Warto także zaznaczyć, że trzeba się zdecydować na jedną formę działalności ekonomicznej. Działalność gospodarcza i pożytku publicznego nie mogą być prowadzone równocześnie.
